 Wysłany: Śro 12:34, 08 Lis 2006 Temat postu: Haiku |
|
| Lubicie haiku? Ja bardzo. Poniżej tekst, który napisałem dla Strony Polskiej w Japonii:
Haiku – poezja chwili zatrzymanej w czasie. Chcę Wam polecić dwa zbiorki haiku. Jestem od lat zafascynowany haiku. Uważam je za prawdziwy, pierwszej wody diament, jaki stworzyła światowa (w tym przypadku – japońska) literatura. Strofy haiku towarzyszą mi wszędzie, gdzie jestem. Na ulicy, w pociągu, nad jeziorkiem ukrytym za załomem skalnym w górach, w dojo na treningu karate - z głębin mojej jaźni staje mi w myślach nieraz któreś z haiku, a moje usta bezwiednie je powtarzają, chłonąc zatrzymaną chwilę, pozwalając mi ją przeżywać świadomie i głęboko. Krótkie formy poruszają mnie do żywego, powodują głębokie przeżywanie teraźniejszości, wpływają na mój stosunek do otaczającego świata i zachodzących w nim zjawisk. Dlaczego?! – nie raz zapytywałem samego siebie. Nagły chłód – W naszym pokoju stąpnąłem Na grzebień mojej nieżyjącej żony. (Buson 1715-1783) „Haiku nie jest wierszem, nie jest literaturą, jest to skinięcie, półotwarcie drzwi, wytarcie lustra do czysta” – tak haiku charakteryzował znawca i komentator poezji japońskiej, R.H.Blyth, autor czterotomowego dzieła „Haiku” i dwutomowej historii haiku. Według niego „haiku jest wyrazem krótkotrwałego olśnienia, kiedy wglądamy w życie rzeczy”. Treścią haiku są proste, ale zaskakujące spostrzeżenia autora, skłaniające do głębokich refleksji. Godny podziwu Ten kto nie pomyśli: „Życie mija” Widząc błyskawicę (Basho 1644-1695) Haiku nie da się po prostu rozumieć, trzeba je poczuć całym sobą. To zupełnie inne podejście, niż do poezji europejskiej. Są tego różne przyczyny. Jedną z nich jest to, że haiku jest nieodrodnym dzieckiem buddyzmu Zen, głownie szkoły rinzai. Mistrzowie Zen upodobali sobie jego paradoksalną zwięzłość. Jest kwintesencją spojrzenia na świat literatury Wschodu. Podczas, gdy w zachodniej cywilizacji nasze „ja” przeciwstawiane jest temu, na co patrzymy, u artystów wschodnich „ja” i to, na co patrzę jest jednym. Inspiracje buddyjske w haiku, jak pisał Czesław Miłosz, „nie pozwalają na podziały według naszych przyzwyczajeń: duch i materia, dobro i zło, pesymizm i optymizm”. Haiku wymyka się naszym pojęciom, „jest jak miecz, który rani, a siebie nie może zranić, jest jak oko, które widzi, a siebie nie może zobaczyć”. Nawet w moim mieście Śpię teraz Jak podróżny. (Kyorai 1651-1704) Haiku starannie unika rymów. Krótka forma wyraża się w ściśle przestrzeganej liczbie sylab: 5/7/5, razem 17. Może mieć w języku japońskim swoisty rytm, którego nie odda żaden przekład, zwłaszcza na języki europejskie. Dlatego też, skoro nie jest mi dane czytanie haiku w oryginale, coś na pewno po drodze tracę. Ale nie tracę jądra haiku, tego otarcia się o bezpośredni wgląd w istotę rzeczy. Dzięki haiku mogę „poczuć” teraźniejszą chwilę, stać się nią i autorem, zatrzymanym w czasie obrazem. Nie wiem czemu, haiku zawsze przypominało mi zdjęcie lub obraz, ale znacznie bogatsze w formie, wzmocnione o uczucia i odczucia, pozwalające przeżyć umykającą chwilę „tu i teraz”... Haiku są takie... malarskie. Są literackim wyrazem haiga, czyli szkiców tuszem, które usiłują wyrazić obrazem to samo, co haiku wyrażają słowami. Polem Idzie wrona Jakby orała. (Issa 1763-1827) Humor jest zwykle nieodzownym składnikiem haiku. Wynika to między innymi z faktu, że korzenie haiku tkwią w satyrycznych fraszkach, które m.in. pisał poeta Soken w XV wieku. Z poziomu zabawy słowami do rangi literatury podniósł haiku mistrz Basho (1644-1695). Według niego niezbędnym warunkiem dla piszącego haiku jest wyzbycie się siebie – słynne jest zdanie Basho, że „o sośnie powinniśmy uczyć się od sosny, o bambusie od bambusa”. Jego uczeń, Doho, dodał: „uczyć się znaczy wejść w przedmiot, postrzec jego delikatne życie i wczuć się w to, co czuje...” Statecznie siedzi Kontemplując góry Szanowna żaba (Issa 1763-1827) Haiku często osadzone jest w konkretnym sezonie roku, „maluje” obraz w realiach przyrody. Tą drogą Nikt nie idzie Tego jesiennego wieczoru. (Basho 1644-1695) Haiku pokazuje rzeczy bez żadnego komentarza, takie, jakimi są rzeczywiście. Japończycy nazywają takie zapatrywanie na świat „sono-mama” czyli: po prostu tak, jak jest. Letnie trawy Wszystko co zostaje Z marzeń żołnierzy (Basho 1644-1695) Cóż dodać? Spróbujcie sami. Gorąco polecam zbiorek „Haiku” w tłumaczeniu i wyborze naszego laureata nagrody Nobla, Czesława Miłosza, wydany w 2001r. przez Księgarnię Haiku w Krakowie, ilustrowany przez Andrzeja Dudzińskiego. Zbiorek, obok haiku wybitnych autorów „ze złotego okresu” zawiera także wybór haiku współczesnych. W głowie lalki Wycinki Z gazet. (Bob Boldman) Skoro jednak „dotykamy” haiku, idźmy jeszcze dalej. Kultura japońska stworzyła coś, co jest niespotykane w innych kulturach – wiersze śmierci. Dla nas, europejczyków, śmierć jest czymś, czego staramy się unikać, o czym staramy się na co dzień nie pamiętać. Odsuwamy ją na bok, jakby nie myślenie o niej coś mogło zmienić. Jest dla nas czymś strasznym, przerażającym i nieuchronnym. Staramy się nieraz, choćby w dzień zaduszny, pamiętać o naszych zmarłych, ale sam moment śmierci, a zwłaszcza naszej, który jest naturalna koleją rzeczy i nastąpi, usuwamy na bok, udajemy, że tego nie będzie, nie ma. Wymarłe pola I zmarznięta trawa W godzinę mej śmierci (Gokei 1716-1769) Buddyzm zen traktuje życie i śmierć jako aspekty jednej rzeczywistości. Śmierć jest koniecznym dopełnieniem życia, „swoistą kropką nad i” – jak pisze Marek Has w przedmowie do tomiku haiku. Wychodząc z tego punktu widzenia poeci japońscy odnoszą się zarówno do życia, jak i śmierci z tą samą pogodą ducha i spokojem. Jesienne kwiaty mej modlitwy kryją w sobie nasionka raju (Kinei 1733-1778) Wiersze śmierci nie są pełne grozy, pokazują drogę do przejścia w wyzwolenie, jako składnik niekończącego się łańcucha narodzin i śmierci. Marek Has napisał: „są one świadectwem stanu ducha, któremu obcy jest paniczny lęk śmierci, ducha, który przekracza ból narodzin i przenosi się w nieskończoność przestrzeni i wieczności”. Radość rosy Rozpuszczającej się W mgłę (Kornaku 1780-1837) Wiersze śmierci są szczególnym podsumowaniem życia każdego artysty haiku. Są poetyckim testamentem, przygotowanym zawczasu, ostatnim przesłaniem, czymś jedynym i swoistym dla każdego z twórców. Każdy z nich miał zwykle w dorobku taki wiersz, być może najważniejszy z jego punktu widzenia. Żegnajcie! Odchodzę jak kropla rosy Na trawie (Banzan 1641-1739) Niektóre wiersze śmierci są naprawdę przejmujące, działające na wyobraźnię: Mój dom spłonął I nic już Nie zasłania mi księżyca (Masahide 1656-1723) Który z nich będzie mnie towarzyszył, kiedy uchylę furtkę pustki?... Może ten: Czyste niebo Odchodzę drogą Którą przyszedłem... (Gitoku 1699-1754) lub może ten: Pożyczę sobie promyk księżyca Na tę podróż Tysiąca mil (Saikaku 1660-1730) Ale łańcuch narodzin i śmierci będzie trwał wciąż, bez względu na to, kiedy i jak odejdziemy... O takim dniu jak dzisiaj Można powiedzieć: Również przeminie... (Shiei ?-1715) Warto pewne rzeczy przemyśleć w naszej codzienności, w której jesteśmy otoczeni konsumpcyjnym, ogłupiającym światem... Naprawdę warto zatrzymać się nad haiku zawartymi w zbiorku „Japońskie wiersze śmierci’ w tłumaczeniu i wyborze Marka Hasa, Wydawnictwo Krytyki Artystycznej seria: Miniatura, wydanie III, Kraków 2004 z kaligrafią Manabu Teramoto. Zawiera ona haiku śmierci najwybitniejszych poetów japońskich z XVII i XVIIIw. Haiku śmierci, które dają powód, by zastanowić się nad życiem... |
|
